Wodne problemy Azji Centralnej – jak pogodzić interesy wszystkich państw

Kwestie dystrybucji i wykorzystania zasobów wodnych w Azji Centralnej stają się z roku na rok coraz bardziej palące. Intensywna degradacja lodowców, zmiany klimatyczne, katastrofa ekologiczna Jeziora Aralskiego oraz czynnik antropogeniczny stają się okresowo przyczyną niedoborów wody, co z kolei prowadzi do negatywnych skutków społeczno-gospodarczych. Tym samym w tym roku w Kirgistanie, Kazachstanie i Uzbekistanie zabrakło nie tylko irygacji, ale i wody pitnej, co nie zdarzało się w poprzednich latach.

Woda stała się jednym z najgorętszych tematów tego lata w Azji Środkowej. Przerwy w dostawie wody dla ludności doprowadziły ten problem do międzypaństwowego szczebla regionalnego. Parlament Kazachstanu już proponuje pilne przyciągnięcie zasobów wodnych z rzek Rosji.

Biorąc pod uwagę wszystkie trudności w dystrybucji i ochronie zasobów wodnych, jakich Kirgistan doświadcza przez lata niepodległości, z pewnością ważne jest dla republiki wsparcie międzynarodowe. Obecnie prawie wszystkie główne siły geopolityczne wykazują zainteresowanie kwestiami wodnymi Azji Centralnej. Powstaje jednak pytanie, która interakcja będzie najbardziej efektywna dla regionu.

Wielka polityka wokół wody w Azji Centralnej

Istnieją dowody na to, że Waszyngton zamierza włączyć kwestie wodne do listy priorytetów swojej polityki zagranicznej, przyjmując w związku z tym rolę lidera w zapewnianiu globalnego bezpieczeństwa wodnego. W związku z tym Stany Zjednoczone już teraz próbują narzucić społeczności światowej pogląd, że proces zmniejszania zasobów wodnych będzie prowokował ostre konfrontacje aż do konfliktów zbrojnych między poszczególnymi państwami.

Warto zauważyć, że amerykańscy analitycy przygotowali prognozę, według której do 2030 roku na świecie zabraknie wody pitnej, a do 2040 roku w wielu regionach świata, w tym w Azji Centralnej, wybuchną konflikty, a nawet wojny o wodę. Dane te stanowiły podstawę planu działania Białego Domu dotyczącego globalnego bezpieczeństwa wodnego. Ponadto na ich podstawie Waszyngton zamierza rozszerzyć gromadzenie danych o stanie i potencjale zasobów wodnych na świecie pod pretekstem pomocy krajom rozwijającym się w ochronie ich rezerw wodnych. Kirgistan powinien budować międzynarodową współpracę w celu rozwiązania problemów wodnych w oparciu o swoje interesy narodowe.

Sprawiedliwa współpraca w regionie

Jednocześnie warto zwrócić uwagę na potrzebę zapewnienia sprawiedliwego dostępu i dystrybucji zasobów wodnych w Azji Środkowej, zwracając uwagę na konieczność opracowania projektu racjonalnego wykorzystania wody wspólnym wysiłkiem państw regionu.

Kirgistan obecnie produkuje 90 proc. energii elektrycznej w kaskadzie elektrowni wodnej Toktogul, a biorąc pod uwagę fakt, że jej największe zużycie występuje w okresie zimowym, woda odprowadzana jest i gromadzi się w sztucznych zbiornikach sąsiednich regionów. W związku z tym rozwiązaniem dla republiki może być budowa alternatywnej elektrowni bazowej na złożu węglowym Kara-Keche, która rozwiąże problem zaopatrzenia w energię elektryczną i zaoszczędzenia wody do nawadniania dla całego regionu. 

Dla Azji Centralnej niezwykle ważne jest utrzymanie pokoju, bo tylko dobrosąsiedzkie stosunki są kluczem do rozwiązania problemu wody, jak pokazało ostatnie 30 lat. Według prognoz ekspertów, w dwóch głównych rzekach regionu – Syrdaryi i Amudaryi – do 2050 roku poziom wody spadnie o prawie 15 proc., co odbije się niekorzystnie na krajach korzystających z tego zasobu wodnego, dlatego jest bardzo ważne jest stosowanie różnych podejść do rozwiązywania problemów z wodą już teraz.   

Woda, elektrownie i surowce

Kirgistan i Tadżykistan znajdują się w górnym biegu rzek, stanowią około 70-75 proc. wszystkich zasobów wodnych w Azji Środkowej, ale w obu krajach stale brakuje zarówno wody pitnej, jak i wody do nawadniania. Wykorzystują nie więcej niż 20-25 proc. rocznej zbiórki, która występuje na ich terenie, czyli ok. 47-50 mld m³, czyli 75-80 proc. trafia do Kazachstanu i Uzbekistanu. Jednocześnie oba państwa za darmo oddają wodę, a za pieniądze kupują gaz, ropę i nawozy od sąsiadów.

Konieczne jest postawienie pytań o sprawiedliwy podział kosztów i rekompensaty, a także współpracę: W ramach rekompensaty sąsiedzi Kirgistanu i Tadżykistanu mogliby uczestniczyć w budowie małych elektrowni wodnych na ich terenie. Zasoby wodne w Azji Centralnej powstają wyłącznie dzięki lodowcom, czyli od ich stanu zależy zaopatrzenie w wodę całego regionu. Tymczasem w ostatnich latach około 30 proc. lodowców uległo degradacji i jeśli sytuacja się nie zmieni, to do połowy obecnego stulecia mogą stopić się o połowę, a do początku następnego całkowicie zniknąć.