Rosja utrudnia Kazachstanowi zwiększenie eksportu ropy do Niemiec

5 marca minister energetyki Kazachstanu Ałmasadam Satkalijew ogłosił, że kraj rozważa zwiększenie eksportu ropy do Niemiec w tym roku do dwóch milionów ton, czyli o 800 tys. ton więcej niż początkowo planowano. Według Satkalijewa do rozmów skłoniła „prośba niemieckich firm o zwiększenie wolumenu” eksportu. 

6 lutego kazachski państwowy koncern naftowo-gazowy KazMunayGas i niemiecki Rosneft Deutschland przedłużyły umowę eksportową ropy naftowej z 2023 r. o zaledwie sześć miesięcy, z miesięcznym wolumenem 100 000 ton.

Wzbudziło to wątpliwości co do wykonalności proponowanego przez Satkalijewa planu. Dodatkowo kazachskie dostawy ropy przechodzą przez Rosję, co oznacza, że rosnąca współpraca energetyczna Astany i Berlina zależy od gotowości Kremla do przepuszczenia ropy przez swoją infrastrukturę.

Kazachstan z ropą ma zastąpić Rosję

Niemcy zwróciły się do Kazachstanu o eksport ropy naftowej pod koniec 2022 r. po tym, jak zachodnie sankcje zmusiły Berlin do poszukiwania alternatyw dla rosyjskich źródeł energii. W 2023 r. Niemcy, Rosja i Kazachstan osiągnęły porozumienie w sprawie wysłania 1,2 mln ton kazachskiej ropy do Niemiec w 2023 r. w celu ratowania rafinerii w Schwedt, która opierała się na eksporcie rosyjskiej ropy.

Kazachstan wykorzystuje rurociąg Przyjaźń, którego operatorem jest rosyjski koncern Transnieft, do transportu ropy przez Rosję i Białoruś do Adamowa-Zastawy w Polsce, skąd eksportowana jest ropa do rafinerii w Schwedt. Do końca roku Kazachstan wysłał do Niemiec 993 000 ton ropy. Eksport wzrósł w drugiej połowie 2023 r., ponieważ Kazachstan wyeksportował tylko 40 000 ton ropy w pierwszym kwartale roku zamiast pierwotnie planowanych 300 000.

W miarę upływu roku stało się jasne, że Astana eksportuje ropę do Niemiec w oparciu o krótkoterminowe kontrakty przedłużane co pół roku, co odzwierciedla brak długoterminowej stabilności. Na przykład w czerwcu 2023 r. KazMunayGas i Rosneft Deutschland, który jest właścicielem i operatorem rafinerii PCK, ogłosiły sześciomiesięczną umowę na przesyłanie 100 000 ton kazachskiej ropy do Niemiec co miesiąc przez pozostałą część roku.

W pierwszych dwóch miesiącach 2024 roku Kazachstan wyeksportował do Niemiec 200 tys. ton ropy, a do końca roku planuje wyeksportować kolejny 1 mln. Obie strony nie mogą zobowiązać się do dłuższego lub większego porozumienia, ponieważ Kreml może w każdej chwili zablokować dostawy kazachskiej ropy rurociągiem Przyjaźń. Od wyniku toczącej się batalii prawnej między Rosniefti a rządem Niemiec zależy los niemiecko-kazachskiej współpracy energetycznej o własność i sprzedaż aktywów rosyjskiego koncernu energetycznego w Niemczech.

Łamigłówka Rosniefti

We wrześniu 2022 r. niemieckie spółki zależne Rosniefti – Rosneft Deutschland i RN Refining and Marketing – zostały przekazane niemieckiej Federalnej Agencji ds. Sieci w ramach sześciomiesięcznego powiernictwa, które było wielokrotnie przedłużane. Agencja przejęła kontrolę nad trzema rafineriami ropy naftowej – PCK, MiRO i Bayernoil. Niemieckie Ministerstwo Gospodarki wyjaśniło, że niemieckie zakłady Rosniefti mogą zostać zamknięte bez powiernictwa powierniczego, ponieważ inne firmy planują zerwać więzi biznesowe z Rosniefti w związku z sankcjami.

W odpowiedzi Rosnieft pozwała niemiecki rząd, oskarżając go o nielegalne wywłaszczenie majątku koncernu. W marcu 2023 r. Federalny Sąd Administracyjny w Lipsku odrzucił roszczenia Rosniefti i potwierdził przekazanie jej spółek zależnych do powiernictwa. Sąd ustalił, że niemieckie Ministerstwo Gospodarki stoi w obliczu „bezpośredniego niebezpieczeństwa” nieuczestniczenia tych spółek zależnych w dostawach energii, a zatem nie jest zobowiązane do wysłuchania argumentów firm przed podjęciem decyzji. Pozwoliło to niemieckim urzędnikom na kilkukrotne przedłużenie sześciomiesięcznego powiernictwa, przy czym ostatnie przedłużenie ma obowiązywać do września 2024 r.

W lutym Berlin rozważał nacjonalizację aktywów Rosniefti w Niemczech. Najnowsze doniesienia sugerują jednak, że Rosnieft osiągnęła porozumienie w sprawie sprzedaży swoich aktywów. Oczekuje się, że sprzedaż nastąpi do 1 września. Transakcja może potrwać znacznie dłużej, a nawet nie dojść do skutku, biorąc pod uwagę, że rząd RFN będzie uczestniczył w procesie i zastrzega sobie prawo do anulowania transakcji, jeśli stwierdzi, że Rosnieft próbuje sprzedać swoje aktywa podmiotom powiązanym za pośrednictwem stron trzecich.

Rosja ostatecznie zablokuje tranzyt kazachskiej ropy?

W przypadku nacjonalizacji przez Niemcy aktywów Rosniefti lub utrudnienia ich sprzedaży, Rosja prawdopodobnie odpowie zablokowaniem dostaw kazachskiej ropy do Niemiec. Tym samym sześciomiesięczne umowy KazMunayGaz z Rosnieftem Deutschland, które są zgodne z sześciomiesięcznym harmonogramem powierniczym, zapewniają koncernowi krótkie okno przewidywalności i stabilności niezbędnej do eksportu dostaw ropy. Astana i Berlin mogą dyskutować o planach zwiększenia wolumenu eksportu w 2024 r. i później, ale ich sukces zależy od wyniku korzystnego dla stron o sprzecznych interesach.

Berlin i Astana od końca 2022 r. pracują nad zwiększeniem eksportu ropy z Kazachstanu po tym, jak zachodnie sankcje zmusiły Niemcy do poszukiwania alternatyw dla rosyjskich źródeł energii.